Was het maar waar dat we met technische middelen de klimaatontregeling zouden kunnen verminderen! Niks liever dan dat. Maar wat eco-modernisten en groene doorgroeiers zoals Maarten Baudry (Volkskrant, Opinie, 14 sept. 2019) niet in beeld en brein hebben is de daarbij onvermijdelijke verdere toename van entropie. De hele evolutie van het leven op aarde wordt gekenmerkt door een afname van entropie door steeds meer te doen met een constante toevoer van energie, namelijk van de zon. Het gaat dan om het zo lang mogelijk uitstellen van het verval van de door het leven gepakte energie weer tot onbruikbaarheid. Entropie betekent dat verval van energie en materiaal (is opgeslagen energie) en ook van bouwsels en systemen. Men is nog weinig vertrouwd met dat begrip, maar het is de schaduw die ons altijd vergezelt en de achillespees van eco-engineering.

Het terrein van de ‘anti-entropie campagne’ van de evolutie is de dunne schil rond onze planeet waar leven mogelijk is geworden en het zich verder ontplooid heeft: de biosfeer, ons huis. Alle trucs die plant, dier en mens daartoe over miljoenen jaren ontwikkeld hebben in hun levenswijze en de aanmaak van materiaal, worden aangetast door de grote extra stromen energie die door de moderne mens in die biosfeer gepompt worden. Met als gevolg een sterke stijging van de entropie in ons huis. Een schadelijke omkering van de evolutie. Ook een circulaire economie kan op een kwalijk hoog entropieniveau voorttollen.

Wat koolstof betreft, die werd in de evolutie uit de biosfeer weggeborgen waardoor het leven zich in een bepaalde richting verder ontwikkelde, dankzij meer vrije zuurstof richting grotere zoogdieren. Het teveel aan energie kan ook komen uit kernenergie en zelfs uit, wat nu heet, hernieuwbare energiebronnen. Hun waarde is, entropisch en dus ecologisch gezien, momenteel juist nog dat ze, vergeleken met de moderne fossiele en nucleaire bronnen, zwak zijn. Zo dwingen ze ons in de rijke landen tot drastische verkleining van onze schadelijk grote voetafdruk met een uitdagend dieet van het genoeg. Als we daarbij de kloof tussen arm en rijk verkleinen, is dat geen ongezonde exercitie.

Behalve entropie, blijft ook vaak buiten beeld en brein de macht van het geld achter de hele economie. Dit moet groeien, ‘werken’, en drijft zo de productie aan die het vervolgens moet hebben van afzet en dus overconsumptie. Iedereen en alles in de moderne geldeconomieën is afhankelijk geworden van groeidwang. Zo zijn onze moderne samenlevingen energie- en spullenhongerige gekkenhuizen geworden. Met een gevaarlijk hoge entropie. Ondernemers worden over de grenzen van de natuur en van wat het personeel aan kan gedrukt. Produceren móet en dus ook die eco-engineering.

Zeker, kalmering en versobering van de economie, die steeds meer mensen voor noodzakelijk houden, is een moeilijke opgave in een groei-moet systeem. Maar met mikken op technische middelen, in plaats van het probleem zelf aan te pakken door veel minder te produceren en consumeren, gaan we van de drup de regen in! Het kwijtraken van de groeidwang zullen we ervaren als een opluchting, ja een bevrijding.

Willem Hoogendijk

25 september 2019